Bilansowanie kompetencji, czyli wsparcie dla każdego

Z terminem bilansowanie kompetencji zetknęłam się ponad 20 lat temu, kiedy jako młody doradca zawodowy uczyłam się od kolegów z Francji stosowania podejścia edukacyjnego w poradnictwie. Wówczas dowiedziałam się, że nad Sekwaną istnieją Centra Bilansowania Kompetencji, oraz że każdy obywatel Francji ma zagwarantowaną prawnie możliwość odbycia bilansu. Dopiero kilkanaście lat później miałam okazję zobaczyć to w praktyce w Centrum Bilansu w Genewie. W tym czasie koordynowałam w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie pilotażowy projekt, którego jednym z celów było opracowanie i przetestowanie metody wspierającej osobę przygotowującą się do formalnego potwierdzenia tego, co wie i umie zrobić w konkretnej specjalizacji. Tak powstała Metoda Bilansu Kompetencji, wykorzystywana od 2016 roku przez specjalnie do tego przeszkolonych doradców zawodowych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie.

Dlaczego bilansowanie kompetencji?

Na decyzję o wprowadzeniu usługi bilansowania kompetencji do naszej oferty duży wpływ miało wejście w życie ustawy o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, która umożliwia każdemu zdobycie kwalifikacji w oparciu o potwierdzenie efektów uczenia się nabytych w drodze uczenia się nieformalnego i edukacji pozaformalnej. Bilansowanie kompetencji jest bardzo pomocne w przygotowaniu się do potwierdzania efektów uczenia się.

Jak mówi zalecenie Rady UE z 20 grudnia 2012 roku w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego, bilansowanie kompetencji to proces służący zidentyfikowaniu i przeanalizowaniu wiedzy, umiejętności i kompetencji osoby indywidualnej, w tym jej uzdolnień i motywacji, po to, aby opracować plan rozwoju zawodowego, plan reorientacji zawodowej lub projekt szkolenia. Bilans kompetencji ma pomóc tej osobie przeanalizować własne doświadczenie zawodowe, samodzielnie ocenić swoją pozycję w otoczeniu zawodowym oraz zaplanować ścieżkę kariery lub w niektórych przypadkach przygotować się do walidacji efektów uczenia się pozaformalnego lub nieformalnego.

Kolejnym argumentem przemawiającym za wprowadzeniem tej usługi do Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie była otaczająca nas rzeczywistość rynkowa, która wymusza na pracownikach konieczność szybkiego dostosowywania swoich umiejętności do zmieniających się potrzeb pracodawców. Osoba, która chce odnosić sukcesy zawodowe, powinna umieć zarządzać własną karierą, znać swoje umiejętności, posiadać indywidualny plan rozwoju, aby stać się konkurencyjną na rynku pracy. Pomóc jej może w tym bilansowanie kompetencji.

Dla kogo jest bilansowanie kompetencji?

Usługa ta ma charakter uniwersalny i może być proponowana zarówno osobom bezrobotnym, młodzieży przedwcześnie opuszczającej szkołę, jak i studentom, osobom pracującym, wolontariuszom, czy osobom powyżej 50. roku życia. Należy pamiętać, że potrzeby każdej z tych grup mogą być zróżnicowane, dlatego ważne jest, aby przeprowadzając bilansowanie kompetencji poświecić odpowiedni czas na badanie potrzeb i motywacji klienta do podejmowania wysiłku, jakim jest zaangażowanie się w poznanie siebie w oparciu o własne doświadczenia, swoich mocnych stron i kompetencji mających wpływ na rozwój. Drugim ważnym elementem procesu jest przygotowanie wspólnie z klientem Indywidualnego Planu Rozwoju, który może on umieścić w swoim portfolio, razem z pisemną informacją zwrotną od doradcy oraz dokumentami potwierdzającymi jego umiejętności.

W Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie z bilansowania kompetencji korzystają głównie osoby pracujące z niskimi kwalifikacjami i osoby po 50. roku życia. Od 2016 roku doradcy zawodowi przeprowadzili tę usługę dla 2560 osób w projekcie „Kierunek Kariera”, o którym więcej można przeczytać na https://kierunek.pociagdokariery.pl/.

Przebieg procesu

Przyjrzyjmy się bliżej poszczególnym etapom bilansowania kompetencji oraz rolom, jakie pełnią w tym procesie doradca zawodowy i klient.

Etap wstępny

Jest to czas przygotowania klienta i doradcy do dalszej wspólnej pracy. Pozwala nawiązać bliższe relacje, poznać oczekiwania klienta, określić zakres i zasady współpracy. Doradca wyjaśnia klientowi przebieg bilansowania kompetencji oraz omawia dokumentację, która powstanie w procesie. Przekazuje klientowi również ogólną informację o metodzie portfolio i jej korzyściach w planowaniu ścieżki rozwoju. Etap wstępny obejmuje jedno spotkanie, trwające 1-1,5 godziny.

Etap badawczy

Jest to czas na wstępną diagnozę doświadczeń klienta, a także na identyfikację i dokumentowanie jego kompetencji.

W trakcie tego etapu klient ma możliwość usystematyzować swoje dotychczasowe doświadczenia edukacyjno-zawodowe, poznać swoje atuty, a także zebrać zaświadczenia, certyfikaty oraz inne dowody, dokumentujące jego kompetencje. Wspólnie z doradcą klient poddaje refleksji swoje dotychczasowe osiągniecia, analizuje zainteresowania i wynikające z nich umiejętności. Innymi słowy przygotowuje samodzielnie lub ze wsparciem doradcy przebieg własnej historii edukacyjno-zawodowej, obejmującej poszczególne etapy nauki w szkole i ewentualnie na studiach, stanowiska pracy, szkolenia, kursy, a także inne aktywności, np. wolontariat.

Doradca wykorzystuje do diagnozy metodę bilansu kompetencji (MBK)[1], obejmującą:

1. wywiad biograficzny, którego celem jest uzyskanie jak największej liczby informacji o historii edukacyjno-zawodowej klienta oraz jego działalności pozazawodowej, aby rozpoznać znaczące doświadczenia do dalszej analizy;
2. wywiad behawioralny, który pozwala na przeanalizowanie zdarzeń, sytuacji z przeszłości klienta oraz ich rezultatów, w celu wyłonienia zasobów, umiejętności;
3. kartę bilansu kompetencji, czyli dokument, w którym określone się kompetencje klienta, efekty uczenia się (obejmujące wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne), a także doświadczenia świadczące o umiejętnościach i dowody (dokumenty) potwierdzające posiadane umiejętności – kart może być kilka.

Na tym etapie bilansowania kompetencji doradca może również korzystać z innych narzędzi diagnostycznych: Kwestionariusza Zainteresowań Zawodowych, Testu – Narzędzia do Badania Kompetencji (zawierającego opis 18 kompetencji w podziale na osobiste, społeczne i kierownicze), Testu Schaina (narzędzia pomagającego określić wartości i wskazać cele rozwojowe). Doradca wykorzystuje także dostępne materiały zawodoznawcze.  

Etap badawczy obejmuje 3-4 spotkania, trwające łącznie 6 godzin.

Należy również pamiętać, że klient między sesjami wykonuje różne zadania zlecone mu przez doradcę, wypełnia dokumentację, szuka informacji, które mogą mu pomóc przy tworzeniu Indywidualnego Planu Rozwoju, a przede wszystkim poświęca czas na autorefleksję.  

Etap podsumowujący

Etap ten koncentruje się na omówieniu z klientem jego profilu kompetencji / zasobów, celów do realizacji oraz Indywidualnego Planu Rozwoju. IPR to dokument przygotowywany przez klienta w uzgodnieniu z doradcą. Obejmuje swoim zakresem cel przyjęty do realizacji i cele pośrednie, uzgodniony obszar rozwoju zawodowego i kompetencji do doskonalenia, a także szczegółowy plan realizacji celu.

Doradca po spotkaniu z klientem na tym etapie tworzy profil klienta – pisemną informację, zawierającą syntezę historii edukacyjno-zawodowej klienta, posiadanych przez niego kompetencji oraz kompetencji do rozwoju.

Etap podsumowujący obejmuje jedno spotkanie, trwające godzinę.

Rolą doradcy w procesie bilansowania kompetencji jest:

1. informowanie o poszczególnych etapach procesu, jego celu, czasie trwania, dokumentacji wykorzystywanej podczas bilansowania oraz planowanym efekcie, jak również o aktualnej sytuacji na rynku pracy, szkoleniach i możliwościach walidacji;
2. diagnozowanie za pomocą dostępnych metod i narzędzi, w tym rozmowy doradczej, testów, kwestionariuszy, a także opracowanie pisemnej informacji – profilu klienta;
3. wspieranie oraz inspirowanie klienta, utrzymanie gotowości do realizacji zadań między sesjami i przygotowania Indywidualnego Planu Rozwoju.

Rolą klienta w procesie bilansowania kompetencji jest z kolei autorefleksja, synteza doświadczeń, poszukiwanie informacji, zbieranie dowodów do portfolio, podejmowanie decyzji i wybór celów edukacyjno-zawodowych, a także przygotowanie Indywidualnego Planu Rozwoju.

Dotychczasowe doświadczenia doradców zawodowych z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w prowadzeniu bilansowania kompetencji pokazują, że jest ono bardzo pomocne klientom w rozpoznawaniu kompetencji, zdobytych zarówno w ramach edukacji formalnej, jak i pozaformalnej i uczenia się nieformalnego. Często bowiem klienci nie są świadomi, że ich umiejętności zdobyte w pracy i w działalności pozazawodowej mogą być wykorzystywane na wielu stanowiskach. W bilansowaniu kompetencji ważne jest również przygotowanie pisemnej informacji zwrotnej dla klienta, zawierającej poza syntezą dotychczasowej ścieżki edukacyjno-zawodowej, wskazania co do ewentualnej konieczności uzupełnienie luk kompetencyjnych poprzez udział w kursach, szkoleniach, stażach u pracodawcy, czy uczeniu się w miejscu pracy.

Z pewnością dla doradców zawodowych sam proces bilansowania kompetencji nie jest czymś nowym. Ważne jest natomiast rozpatrywanie go w ramach Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, jako elementu procesu walidacji, czyli potwierdzania kompetencji. W ten sposób patrzymy na bilansowanie kompetencji w Małopolsce. W przywołanym wcześniej projekcie „Kierunek Kariera” osoby pracujące, które skorzystały z bilansowania kompetencji – Bilans kariery pogłębiony, mają szansę uzupełniać / rozwijać / potwierdzać swoje kwalifikacje, wykorzystując do tego celu bony, dofinansowywane z Unii Europejskiej.

Ewa Bodzińska-Guzik

Zaktualizowana wersja artykułu, który ukazał się w 2019 roku w kwartalniku „Doradca Kariery”

[1] Założenia Metody Bilansu Kompetencji oparto o podstawy teoretyczne psychologii poznawczej, podejścia behawioralnego i humanistycznego. Doradca stosujący tę metodę wykorzystuje wywiad biograficzny i behawioralny, aby ułatwić klientowi przełożenie jego doświadczeń, wiedzy i umiejętności na język efektów uczenia się, a następnie wskazać wspólnie z nim obszary, w których powinien się rozwijać oraz kompetencji, które mógłby formalnie potwierdzić.